اوصاف و شاخص‌هایی که امام صادق(ع) به طور خاص و سایر ائمه(ع) و پیامبر گرامی(ص) به طور عام درباره شیعیان مطرح می‌کنند، خود یک ملاک ارزیابی برای رفتار فردی و اجتماعی همه شیعیان به حساب می‌آید که تا چه اندازه افکار و رفتارشان با این آموزه‌های الهی و انسانی انطباق دارد. امام صادق(ع) به طور کلی اهم اوصاف و شاخص‌های شیعیان را در محورهای زیر بیان می‌کند.
1- دانش‌طلبی و تفقه در دین:
ابن یعفور از امام صادق(ع) نقل کرده که فرمود: شیعیان علی(ع) اهل علم و رأفتند.(بحارالانوار، ج 65، ص 188)
امام صادق(ع) در حدیثی دیگر درباره اصحاب خود می‌فرماید: دوست دارم با تازیانه بر سر اصحابم زده شود تا اینکه در دین تفقه پیدا کنند.(اصول کافی، ج 1، ص 36)
2- کوشش و تلاش بسیار:
مفضل نقل می‌کند که امام صادق(ع) فرمود: از فرومایگان بپرهیزید، همانا شیعه علی(ع) کسی است که تلاشش بسیار باشد.(بحارالانوار، ج 65، ص 187)
3- تواضع و فروتنی:
بکر از امام صادق(ع) نقل کرده است که فرمود: از شیعیان ما هر کس که عاقل باشد دوستش می‌داریم. آنگاه فرمود: خداوند بزرگ پیامبران را به مکارم اخلاق اختصاص داده است. پس هر کس آنها را دارا است باید به درگاه الهی شکر گذارد و هر کس آنها را ندارد، باید به درگاه الهی زاری نماید و از او درخواست کند. بکر گفت: فدایت گردم آنها کدامند؟ حضرت فرمود: تواضع و فروتنی.(همان، ج66، ص 397)
4- صداقت و امانت‌داری:
زید شحام نقل می‌کند: امام صادق(ع) از پدر بزرگوارشان نقل کرده‌اند که فرمود: مردی از شیعیان علی(ع) در قبیله‌ای بود که مایه زینت آن قبیله به شمار می‌رفت، زیرا راستگوترین آنان بود و چون از اهل قبیله درباره او پرسش می‌شد، می‌گفتند: کیست مثل فلانی؟ او دارای امانت و راستگویی و از همه ما بهتر است.(پایگاه راسخون، 96/4/25)
5- یکدلی و یک‌زبانی:
مهزم نقل می‌کند که بر امام صادق(ع) وارد شدم و از شیعه یاد کردم. حضرت فرمود: ای مهزم به تحقیق شیعیان کسانی هستند که اختلاف در سخنانشان نیست هرچند شهرهایشان از هم دور باشد.(بحارالانوار، ج 65، ص 179)
همچنین آن حضرت فرمود: ای مهزم! شیعیان ما کسانی هستند که دل‌هایشان هرگز از هم جدا نمی‌شود، اگرچه خانه‌هایشان از هم دور باشد. و این همان سخن امام علی(ع) به نوف شامی است که فرمود: آیا می‌دانی شیعه من کیست؟ نوف گفت: نه به خدا قسم. حضرت فرمود: شیعیان من کسانی هستند که پیکرهایشان از هم جداست ولی دل‌هایشان از هم جدا نیست.(پایگاه راسخون، 96/4/25)
6- انطباق ظاهر و باطن:
امام صادق(ع) می‌فرماید سزاوار است کسی که در پنهانی مدعی شیعه بودن است، آشکارا برهان و دلیلی ارائه دهد. راوی می‌گوید: عرض کردم این چه برهانی است که باید آشکارا بیاورد؟ حضرت فرمود: حلال خدا را حلال و حرام خدا را حرام بداند و دارای ظاهری باشد که باطنش را تصدیق و تایید نماید.(بحارالانوار، ج65، ص 164)
7- پذیرش سخن حق:
از توصیه‌های مفضل بن عمر به جماعت شیعه این بود که می‌گفت از امام صادق(ع) شنیدم که می‌فرمود: از سخن حقی که به شما گفته می‌شود خشمگین نشوید و به اهل حق آنگاه که شما را آشکارا به آن فراخوانند کینه نورزید زیرا مومن از حق هرگاه به آن فراخوانده شود برآشفته نمی‌شود.(بحارالانوار، ج 75، ص 382)
8- پرهیز از تحقیر دیگران:
مفضل بن عمر نقل می‌کند؛ از امام صادق(ع) شنیدم که می‌فرمود: فقیران شیعه آل محمد صلی‌الله علیه وآله را تحقیر و جفا نکنید.(بحارالانوار، ج 75، ص 382)
ادامه دارد...