علیِ فیلسوف
اگر در اوایل نهج البلاغه نگاه کنید،به متونی بر می خورید مقاله مانند،که گوئی از یک مغز فیلسوف دقیق اندیش عقلی تراوش کرده؛گوئی آتن است که سخن می گوید یا اسکندریّهء قرون سوّم و چهارّم است که سخن می گوید،اگر کسی بخواهداز روی سبک شناسی قیاس کند،هرگز قابل پیش بینی نیست که کسی اندیشهء فلسفی در این حدّ از عمق،و جهان بینی در این وسعت،و بینش عقلی و استدلال منطقی و عقلی در این حدّ از استحکام دارد،یک کارگر است،یا یک سخنران و خطیب اجتماعی است و یا یک شمشیرزن و فرماندهء جنگ و یک افسر بسیار رشید صحنه های شمشیر و خون.
مظهر بینش ها و ابعاد متضادّ
در میان بینش های انسانی،بینش عرفانی، و گرایش بسیار شدید و نزدیک زمینی،جرئی نگر و اجتماعی،دو بینش متضادّند؛و در علی آن چنان باهم سازش یافته اند که قابل تفکیک نیستند:از یک سو بینش و تعقّلی دارد،که در اوج ماورای هستی،ابدیّت،مطلق و مجرّدات،جولان دارد،و از یک طرف جزئی نگر،عینی نگر و به شدّت طبیعت گراست،که آدم باور نمی کند که کسی که آن تعبیرات و آن بینش را راجع به ذات متعال و راجع به خدا و راجع به مرگ دارد،همان کسی است که به آن ظرافت و زیبائی،یک منظرهء طبیعی را توصیف می کند،چنان که یک نقّاش،طاووسی را! اینها استعدادهائی است که در یک انسان جمع نمی شود.آدمهائی هستند که استعدادهای متضادّ و مختلف دارند،امّا در یکی قویّ و در استعدادهای دیگر متوسّط اند.امّا علی(ع) در حالیکه مظهر یک احساس سرشار از عشق و محبّت است،گاه به قدری احساسش رقیق و قلبش لطیف است که گوئی عاطفهء یک عارف یا یک شاعر را نشان می دهد،و دیگر هیچ چیز غیر از این نیست! از سوی دیگر چنان صلابت و قاطعیّت و خشونتی در راه حقّ نشان می دهد که قابل تصوّر نیست که چنین کسی که با شمشیرش از صحنه می آید و وارد خانه می شود و به همسرش می گوید که «این شمشیر را بشور»،همان کسی است که دارای عواطفی به آن حدّ ظریف و احساساتی به آن حدّ رقیق است.
زهد انقلابی و عبادت؛تکیه بر عدالت
علی،مظهر عبادت،خلوت و تنهائی در اوجی است که سلسله های عرفانی و سلسله های ریاضت کش تصوّف و همچنین اقطابی که تمام زندگی شان را در ریاضت و عبادت خلاصه کرده اند،قهرمان،مظهر و سمبل شان علی است.این،یک بعد دیگر است؛بعدی که ضدّ مردی است که شمشیر می زند،ضدّ مردی است که در سیاست مبارزه می کند،ضدّ مردی است که به زیباترین امکانی که در زبان است،سخن می گوید و به عمیق ترین اندیشهء حکیمانه می اندیشد:ریاضت،تنهائی،عبادت.شما حالات او را در گوشه هائی که با خداوند خلوت کرده و در معراج های روحانی و روحی ای که داشته و هرکس به اندازهء شعور و احساس خودش می تواند حدس بزند که چه داشته شنیده اید؛و در کنار همهء این مسائل،کسی که شب و روزش را در جنگ و جهاد و مبارزه،در کشمکش،در اندیشیدن،در نوشتن،در صحنه و در مسئولیّت روزمرّهء اجتماعی است،یک پدر و یک همسر در حدّ انسانی است که گوئی برای خانواده ساخته شده است.با فاطمه(س)،کارهای خانهء خود را تقسیم کرده اند؛نه اینکه «کار بیرون مال من است،کار درون مال توست»؛نه!در کار داخل خانه تقسیم بندی دقیق شده است،و در تمام مدّت،در خانه،علی کار خودش را می کند و فاطمه کار خودش را؛و برای یک مرد در خانه،کافی است که بگویم علی به هر حال همسر فاطمه است و بچّه هائی که تربیت کرده،معلوم است که چه کسانی هستند:کسانی هستند که هر کدام شان یکی از ابعاد علی هستند،در اوج مطلقش،به شکل امام،نمونهء اعلی،متعال و ایده آل:زینب،حسین،حسن.زهد علی،یک زهد انقلابی است.
...ادامه دارد...